PHILIPPI, Φίλιπποι (Makedonien, Macedonia)
Maße
Dm cavea 90 m
Dm griechische orchestra 21,6 m
Dm römische orchestra 24,8 m
Inschriften
Inschrift des Nemesis-Priesters M. Belleius Zosimus auf der Brüstung der orchestra; SEG III 499 (PHI):
Μ(ᾶρκος) ∙ Βελ̣λεῖος Ζώσιμ̣[ος]
ἱερεὺς τῆς ἀνεικήτου Νεμ[έσε]-
ως ὑπὲρ ϕιλοκυνηγῶν τοῦ στέ[μ]-
ματος
τὰ ἀϕυδρεύ-
ματα τῶ-
ν ϑεῶν
ἐκκ τῶν ἰ-
δίων ἐ-
ποίησ-
εν.
Inschrift des Nemesis-Priesters M. Belleius Zosimus auf der Brüstung der orchestra; SEG III 500 (PHI):
[Μ(ᾶρκος) Β]ε̣λλ̣[εῖος]
[Ζ]ώσιμος ἱε̣[ρεὺς]
[τ]ῆς ἀνεικίτου Ν̣ε̣[μέσε]-
ος.
Lit.: F. Chapouthier, BCH 48, 1924, 287-303; P. Collart, Philippes (Paris 1934) Taf. XLVII 1-2; L. Robert, Les gladiateurs dans l'Orient grec, Bibliothèque de l`École des Hautes Études 278 (Paris 1940) 86 Nr. 23; p. 323-324.
Beschreibung
Die cavea lehnt an einem natürlichen Hang. Das griechische Theater stammt nach einer Analyse seines Mauerwerks aus der Zeit nach der Städtegründung 357/7 v. Chr. Im mittleren 2. Jh. n. Chr. erfolgte ein Umbau in ein römisches Theater. Zu dieser Zeit fanden sowohl Bühnenaufführungen als auch amphitheatralische Spiele statt. Nach einem weiteren Umbau im 3. Jh. n. Chr. wurden nur noch amphitheatralische Vorführungen abgehalten. Von der in 8 cunei unterteilten cavea sind die untersten 7 Sitzreihen erhalten, beim Umbau in eine Arena wurden die darunter befindlichen 3 oder 4 Sitzreihen entfernt. Die römische summa cavea wurde durch konzentrisch verlaufende gewölbte Kammern getragen. In der westlichen parodos befanden sich Reliefdarstellungen mit Mars, Nemesis und Victoria. Das Proskenion wurde beim Bau der Arena entfernt. Vom Oberbau des römischen Bühnengebäudes erhielten sich mehrere Architekturblöcke – so auch ein Fries mit tragischen Masken -, die scaenae frons besaß 5 Türen. Zur figürlichen Ausstattung gehört eine Musenstatuette.
Bildergalerie
Literatur
L. Heuzy – H. Gaumet, Mission archéologique de Macédoine (Paris 1876) 67-69.
F. Chapoutier, Némésis et Niké, BCH 48, 1924, 287-303.
P. Collart, Le théâtre de Philippes, BCH 52, 1928, 74-124 Taf. 2-5.
P. E. Arias, Il teatro greco fuori di Atene (Florenz 1934) 37 f.
P. Collart, Philippes (Paris 1934) 175-177. 371-387 Taf. 57-63.
P. Collart, Philippes. Ville de Macédoine (Paris 1937) 175 ff. Taf. 26.
L. Robert, Les gladiateurs dans l'Orient grec, Bibliothèque de l`École des Hautes Études 278 (Paris 1940) 86.
D. I. Lazaridis, Deltion 17, 1961/62, Chronika 2, S. 240.
ders., Deltion 18, 1963 Chronika 256.
Ch. Koukouli-Chrysanthaki, Deltion 30, 1975, Chronika 284 Abb. 192.
ders., Deltion 31, 1976, Chronika 299-301 Abb. 243 a-b.
H. Schwingenstein, Die Skulpturenausstattung des griechischen Theatergebäudes. Münchener archäologische Studien 8 (München 1977) 57.
J.Cl. Golvin, L'amphithéâtre romain. Essai sur la théorisation de sa forme et de ses fonctions, I-II (Paris 1988) 237.
Chr. Samiou – G. Athanasiadis, To Aρχαιολογικο Eργο στη Mακεδονια και Θρακη, 1, 1987 (1988) 353ff.
E. Bouley, Le culte de Némesis et les jeux de l’amphithéâtre dans les provinces balkaniques et danubes, in: C. Domergue – Chr. Landes – J.-M. Pailler (hrsg.), Spectacula I. Gladiateurs et amphithéâtres, Actes du collque tenu à Toulouse et à Lattes les 26, 27, 28 et 29 mai 1987 (Lattes 1990) 241-251.
P. Ciancio Rossetto – G. Pisani Sartorio (Hrsg.), Teatri greci e romani alle origini del linguaggio rappresentato, II (Rom 1994) 242-244 Abb.
K. Bringmann – H. von Steuben (Hrsg.), Schenkungen hellenistischer Herrscher an griechische Städte und Heiligtümer, I. Zeugnisse und Kommentare (Berlin 1995) 471.
Bulletin de la correspondence hellénique 122, 1998, 891.
Ch. Koukouli-Chryssantaki – G. Karadédos, To Aρχαιολογικο Eργο στη Mακεδονια και Θρακη, 13, 1999 (2001), 69-86.
Bulletin de la correspondence hellénique 124, 2000, 949.
G. Touchais – A. Philippa-Touchais – S. Huber, Chronique des fouilles en Grèce en 2000, Bulletin de la correspondence hellénique 125, 2001, 954 f. Abb. 168-170.
R. G. Chase, Ancient Hellenistic and Roman Amphitheatres, Stadiums, and Theatres – the way they look now (Portsmouth, New Hamphshire 2002) 556 Abb.
E. Burmeister, Antike griechische und römische Theater (Darmstadt 2006) 69. 125.
F. Sear, Roman Theatres. An Architectural Study. Oxford Monographs in Classical Archaeology (Oxford 2006) 423 Abb. 450.
H. Dodge, Amphitheatres in the Roman East, in: T. Wilmott (Hrsg.), Roman Amphitheatres and spectacula: a 21st-Century Perspective, Papers from an international conference held at Chester, 16th-18th February, 2007, BAR Int. Ser. 1946 (Oxford 2009) 40.
G. Karadedos - Ch. Koukouli-Chrysanthaki, From the Greek Theatre to the Roman Arena: the Theatres at Philippi, Thasos and Maroneia. In: A. Iakovidou(Hrsg.), Proceedings of the 10th International congress of Thracology, Komotini- Alexandropolis 18 – 23 oct. 2005 (Athens 2007) 273–90.
Ch. Koukouli-Chrysanthaki - G. Karadedos, The Archaic Theater in Philippi, in: Arkhaia theatra tis Makedonias [Archaic Theaters of Macedonia] (Athens 2012) 193–219.
Georgia Aristodemou, Mars Victor, Victoria and Nemesis Invicta. Three votive reliefs from the ancient theatre on Philippi (Kavala) reconsidered, in: Cristina-Georgeta Alexandrescu (Hrsg.), Cult and votive monuments in the Roman provinces: proceedings of the 13th International Colloquium on Roman Provinical Art, Bucharest, Alba Iulia, Constanţa, 27th of May - 3rd of June 2013: within the framework of Corpus Signorum Imperii Romani (Cluj-Napoca 2015) 73-85. (academia.edu)
Georgia Aristodemou, Nemesis’ Cult and the Arena Spectacles. Evidence from the Black Sea Region, in: Manolis Manoledakis (Hrsg.), The Black Sea in the light of new archaeological data and theoretical approaches : proceedings of the 2nd International Workshop on the Black Sea in Antiquity held in Thessaloniki, 18-20 September 2015 (Oxford 2016) 181-204 (academia.edu)
Arina Korzun, The Reliefs of the South Portico of the Theater in Philippi: interpretation of the Narrative Program, in: Nadezda Nalimova - Tamas Kisbali - Anna Zacharova (Hrsg.), Macedonian – Roman – Byzantine: The Art of NorthernGreece from Antiquity to the Middle Ages (2017) 90-109. (academia.edu)
Nadine Burkhardt, Von Dyrrachium bis Acontisma. Der spätantike Stadtraum aus nordgriechischer Perspektive, in: A. W. Busch - J. Griesbach - J. Lipps (Hrsg.), Urbanitas – urbane Qualitäten. Die antike Stadt als kulturelle Selbstverwirklichung. Kolloquium 19.-21.12.2012 in München. RGZM Band 32 (Mainz 2017) 408 (academia.edu).
weblinks:
Ausstattung
Weihrelief des Priesters M. Belleius Zosimus für Ares; SEG III 501 (
PHI):
[Μ(ᾶρκος) Βελλεῖος — —]λῆνος Ζώσιμ̣ος
[ἱερεὺς Νεμέσεω]ς τῆς ϑεοῦ ἀνεική-
[του ὑπὲρ ϕιλ]οκυνηγῶν τοῦ στέμ-
ματος
[— — — —]μα
[— — — —]κεμ
[— — — —]νίου
[— — — —]σε πα
[— — — —]ον σε
[— — — —]κεν ε
[— — — —]χην
[— — — —]λ
[— ἐκ τῶν ἰδί]ων τὰ
[ἀϕυδρε]ύμα-
[τα ἐποίη]σα.
Lit.: F. Chapoutier, BCH 49, 1925, 239-244; P. Collart, Philippes (Paris 1934) Taf. XLVII 3; L. Robert, Les gladiateurs dans l'Orient grec, Bibliothèque de l`École des Hautes Études 278 (Paris 1940) 87 Nr. 24.
Theaterleben
Inschrift eines Archimimen; CIL III 6113; CIL III 7343;
Philippi 476; ILS 5208:
T(itus) Uttiedius Venerianus
archimim(us) Latinus et of(f)i-
cialis an(nos) XXXVII promisthota an(nos)
XVIII vixit an(nos) LXXV vivos(!) sibi et
Alfen(a)e Saturninae coniugi suae bene de se meritae
Alfena Saturnina an(norum) LI
h(aec) a(rca) h(eredem) n(on) s(equetur)
Lit.: H. Leppin, Histrionen (Bonn 1992) 279; E. Csapo – W. J. Slater, The Context of the Ancient Drama (Ann Arbor 1995) 218 Nr. 202.
Zeugnisse von Gladiatorenkämpfen
Inschrift auf einem Sarkophagdeckel aus Raktcha bei Philippi (
EDH;
Inschriften Philippi); AE 2001, 1787 d:
[---] Iuli Fidei Manli Ba[sci]la(?) et GAI[---]VR[---]T(?)[---]
sua paria VII pugna[ve]ru(n)t Philippi[s ---]
[---]VCNO(?) IIII venatio[nes] PI[-]NA et crocis sparsi[t arenam?]
Lit.: A. Salac, BCH 1923, 86 Nr. 4; L. Robert, Les gladiateurs dans l'Orient grec, Bibliothèque de l`École des Hautes Études 278 (Paris 1940) 86 Nr. 22; P. Pilhofer, Philippi 2. Katalog der Inschriften von Philippi (Tübingen 20092) 84 f. Nr. 87; H. Solin, Arctos 35, 2001, 233.
Grabinschrift; CIL III 659; ILS 7189; Inschriften Philippi 493 (
EDH):
C(aius) Vibius C(ai) fil(ius) Volt(inia) Daphnus
orn(amentis) dec(urionalibus) hon(oratus) an(norum) V m(ensium) IX h(ic) s(itus) e(st)
C(aius) Vibius C(ai) fil(ius) Vol(tinia) Florus dec(urio)
IIvir et munerarius Philippis
f(ilio) kariss(imo) f(aciendum) c(uravit)
Inschriften Philippi 120 (
EDH):
f]il(ius) Volt(inia) Ul[---]
[--- or]n(amentis) dec(urionatus) hon(oratus) ae[d(ilis) ---]
[--- mu]ner(arius) irenar[cha
Grabinschrift;
Inschriften Philippi 127b; AE 2006, 1332 (EDH):
T(itus) Fulcinius Proculus dec(urio) Philipp(is) an(norum) XXC s(itus) e(st)
Valeria Syntyche viro b(ene) m(erenti) et sibi v(iva) f(aciendum) c(uravit)
//
[Ta]tinia P(ubli) f(ilia) Tertulla an(norum) XXIIII
m(ensium) V h(ic) s(ita) e(st)
T(itus) Valerius T(iti) f(ilius) Vol(tinia) Fulcinius Maior
orn(amentis) dec(urionalibus) hon(oratus) aed(ilis) dec(urio) q(uaestor) IIvir i(ure) d(icundo)
//
et muner(arius) irenarc(ha) Philipp(is) an(norum) LXIII
[
Inschriften Philippi 395; AE 1948, 21 (
EDH):
P(ublius) Marius P(ubli) f(ilius) Volt(inia) Valens or(namentis)
dec(urionalibus) hon(oratus) aed(ilis) id(em) Philipp(is) dec(urio) flamen
divi Antonini Pii IIvir mun(erarius)
Grabinschrift; Inschriften Philippi 720; AE 1952, 227 (
EDH):
M(arcus) Caetronius M(arci) [f(ilius)]
Vol(tinia) Silianus orn(amentis) d[ec(urionalibus)]
hon(oratus) q(uaestor) IIvir i(ure) d(icundo) muner(arius) P[hil(ippis)]
an(norum) XXXVII h(ic) s(itus) e(st)
Publici Stacchys et Valens qu[
- Philippi, Grabrelief eines bestiarius (BCH 1935, Taf. V).
Grabrelief eines bestiarius:
[—] ΑΔΙ̣ΝΟ̣[Υ]Σ̣ΚΑΑΩΑ∙ΚΑΙ̣Ι̣Ι̣ Λ̣Λ̣Ο̣[Υ]Σ̣[— —]
[—]ατι τούτων πράξεις ἐτέλεσσα, εὐσήμου δὲ γένους καὶ ἐνδ[όξου].
ἠράσϑη δὲ ἑτέρων τις ἀνὴρ κἀγὼ πάνυ τούτου.
δαίμων δέ μ’ ἐκέλευσε ϑανεῖν κλυτῆς ἐπὶ γαίης
κτίσματος Φιλίπποιο καὶ Αὐγούστου βασιλῆος,
εὐστεϕίῃ στείχων ἔλιπον ϕάος τὸ γλυκὺ κόσμου.
εἰ δ’ ἕτερον κατάϑοι τις ἀνὴρ ἐμῷ ἐνὶ τύμβῳ, δώσι
τῷ ταμείῳ (δηνάρια)͵βʹ προστίμου.
Literatur: P. Lemerle, BCH 59, 1935, 148-151;
Taf. V; P. Collart, Philippe (Paris 1934) 382; L. Robert, Les gladiateurs dans l'Orient grec, Bibliothèque de l`École des Hautes Études 278 (Paris 1940) 87 Nr. 25.